هر انسانی، ناطق است.
هر ناطقی حیوان است؛
پس هر انسانی، حیوان است.
این یک مثال از قیاس اقترانی بود.
استدلالی که در آن ذهن با استفاده از اصول و قضایایی کلی که درستی آنها معلوم است، به مطلوب خود منتقل میشود. (راه اساسی و عمده اندیشه)
۱. صورت قیاس:
مقصود از صورت قیاس شکل و هیئت قرار گرفتن قضایا و نحوه ترکیب آنهاست!
۲. مقدمه:
آن قضیه ای است که صورت قیاس از آن ترکیب و تشکیل میشود. که به این قضایا مواد قیاس» گفته میشود.
۳. مطلوب:
آن قضیه ای است که از قیاس لازم می‌آید. این قضیه آنگاه که در ذهن تشکیل مقدمات را آغاز میکند، مطلوب خوانده میشود.
۴. نتیجه:
نتیجه همان مطلوب است که پس از استنباط آن از قیاس، نتیجه نامیده میشود.
۵. حدود:
به اجرای ذاتی مقدمه حدود گفته میشود. (موضوع و محمول و .)
بر اساس مواد قیاس (صناعات خمس):
۱. برهان
۲. جدل
۳. خطابه
۴. شعر
۵. مغالطه
بر اساس صورت قیاس:
۱. اقترانی
۲. استثنائی
در مقدمات آن نتیجه و یا نقیض آن تصریح میشود.
چون در آن کلمه استثنا وجود دارد قیاس استثنائی گویند؛ مانند: اگر و اما و .
این قیاس گاهی از چند حملیه تشکیل میشود، که در این صورت قیاس اقترانی حملی» نامیده میشود؛ و گاهی از چند شرطیه و یا یک شرطیه و یک حملیه تشکیل میشود که در این صورت، قیاس اقترانی شرطی» نامیده میشود.
حد اصغر: حدی که در صغری مقدمه وجود دارد و در نتیجه موضوع واقع میشود.
حد اکبر: حدی که در کبری مقدمه وجود دارد و در نتیجه محمول واقع میشود.
حد اوسط: حد وسطی که مشترک است در دو قضیه مقدمه و در نتیجه حذف میشود.
حد منبسط: در قضایای موجبه موضوع است، در قضایای سالبه محمول است!
۱. تکرار حد وسط در هر دو قضیه
۲. موجبه بودن یکی از دو قضیه
۳. کلی بودن یکی از دو قضیه
۴. نتیجه تابع مقدمه پست تر است
۵. قیاسی که صغری آن موجبه جزئیه و کبری آن سالبه کلیه است نتیجه بخش نیست!
استدلال غیر مباشر:
در این نوع استدلال برای استنتاج یک تصدیق جدید از چند قضیه استفاده میشود.
انواع استدلال غیر مباشر:
۱. قیاس: سیر کردن ذهن از کلی به جزئی
۲. استقرا: سیر کردن ذهن از جزئی به کلی
۳. تمثیل: سیر کردن ذهن از جزئی به جزئی
درباره این سایت